“Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil.” Op de beroemde prent van Albert Hahn dwingt een reusachtige arbeider een stoomtrein tot stilstand. De poster viert het succes van spoorwegstaking van 1903, maar kort daarna werden wetten ingevoerd waarin staken zwaar bestraft werd. Hierna werd opnieuw gestaakt, ook in Haarlem. Maar niet iedereen deed toen mee. Ivo Zandhuis zocht uit wie staakte en wie toch aan het werk ging.

Kies zelf met welke app je de aflevering wilt luisteren.

In januari 1903 ontstond een conflict in de Amsterdamse haven. Arbeiders van een bedrijf waar iedereen lid was van een vakbond wilden geen goederen in ontvangst nemen van een bedrijf waar de werknemers niet aangesloten waren bij een vakbond. 

Arbeiders die bij een vakbond hoorden, besloten te staken. Al snel breidde de staking zich uit en deed ook het spoorwegpersoneel mee. Op 29 januari lagen alle treinstations in Amsterdam plat. Twee dagen later gaven de werkgevers toe. Het was een groot succes voor de socialisten. ‘Het is ons gelukt’, is ook wat de prent van Albert Hahn – die 8 februari op de zondagsbijlage van de socialistische krant Het Volk stond – uitstraalt.

Waarom ging de ene werkman wel staken en de andere niet?

Tweede staking

Zo blij als de socialisten waren met het succes van de staking, zo angstig reageerde conservatief Nederland. Minister-president Abraham Kuyper, de oprichter en leider van de Anti-Revolutionaire Partij, zat niet te wachten op een opstand. Snel maakte zijn kabinet wetten waarin stakingen van overheidspersoneel en spoorwegpersoneel verboden en zwaar bestraft werden.

De socialisten riep een nieuwe staking uit in reactie op deze ‘worgwetten’. In Haarlem gaf de helft van de werklieden van de Centrale Werkplaats van de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij gehoor aan die oproep. Hoe verliep die tweede staking? En waarom ging de ene werkman wel staken en de andere niet? Dat is wat Ivo Zandhuis uitzocht voor zijn proefschrift ‘Dwarsliggers’, waarop hij in 2020 promoveerde. In deze zevende aflevering van Depotkast vertelt hij ons alles over de staking en over de bijzondere archiefstukken die hij gebruikte voor zijn onderzoek.

Mannen die wel bereid waren om te werken tijdens de spoorwegstaking van 1903 verlaten onder bescherming van een aantal Huzaren (soldaten te paard) de werkplaatsen van de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij in Haarlem. (Bron: Noord-Hollands Archief, Beeldcollectie van de gemeente Haarlem.)

Meer lezen?
De publieksuitgave van het proefschrift van Ivo Zandhuis is hier verkrijgbaar.